W celu złagodzenia objawów abstynencyjnych stosuje się obecnie detoksykację (odtruwanie), bowiem wiele osób przewlekle przyjmujących narkotyki nie jest w stanie tolerować gwałtownego zaprzestania używania. Od dawna wiadomo, że pozostawianie osób uzależnionych bez leczenia w tym okresie jest nie tylko mało skuteczne, ale bywa również niebezpieczne dla zdrowia.
Wobec faktu, iż część pacjentów mimo wielokrotnej detoksykacji nie jest w stanie utrzymać abstynencji i powraca do nadużywania substancji psychoaktywnej - co np. w uzależnieniu od opioidów znacznie zwiększa ryzyko przedawkowania i śmierci - zaczęto stosować terapię zastępczą czyli leczenie substytucyjne. Leczenia to polega na zastąpieniu substancji nadużywanej lekiem, który wywołuje podobny efekt farmakologiczny i przez to eliminuje objawy abstynencyjne oraz głód, ale nie posiada właściwości euforyzujących.
Leczenie awersyjne zostało wprowadzone przez lekarzy pracujących w szpitalach czy innych stacjonarnych placówkach leczenia osób uzależnionych nastawionych na całkowitą abstynencję. Po detoksykacji zwykle zalecano używanie substancji awersyjnych, których celem było zmniejszenie „głodu alkoholowego czy narkotykowego" oraz wytworzenie wstrętu do tych substancji. W takim celu używano strychninę, siarkę, rtęć czy nawet arszenik. To podejście choć mniej popularne, również przetrwało do dnia dzisiejszego.
Bez względu na wybraną metodę głównym celem farmakoterapii jest długotrwała, najlepiej dożywotnia eliminacja używania substancji uzależniającej. Leczenie to można podzielić na dwa etapy. Celem pierwszego jest zaprzestanie używania, czyli osiągnięcie wstępnej abstynencji (np. poprzez detoksykację). Celem drugiego etapu jest leczenie polegające na wydłużeniu okresu abstynencji i zapobieganie nawrotowi. Jako że biologiczne mechanizmy, które są odpowiedzialne za kontynuację używania są inne niż te, które są odpowiedzialne za nawroty, często inne leki są stosowane w tych dwu fazach leczenia.
Ponadto farmakoterapia może być stosowana w leczeniu neurologicznych i psychiatrycznych powikłań związanych z używaniem substancji, takich jak intoksykacja (ostre lub przewlekłe zatrucie), złożone zespoły abstynencyjne, współwystępujące zaburzenia psychiczne jak depresja czy psychozy wywołane przez używanie substancji, bądź też zaburzenia organiczne i deficyty neurologiczne, jak na przykład zaburzenia zachowania czy zespoły otępienne.
Warto podkreślić, iż jeden z najważniejszych problemów w leczeniu uzależnień związany jest z oczekiwaniem, że leczenie farmakologiczne może doprowadzić do „wyleczenia" uzależnienia (powinno być zatem cudownie skuteczne i to w jak najkrótszym czasie). Tymczasem należy przyjąć model podobny do leczenia innych przewlekłych chorób, takich jak cukrzyca czy schizofrenia, w których farmakoterapia jest długoterminowa, prowadzona często do końca życia i - w razie potrzeby - łączona z oddziaływaniami o innym charakterze, zwłaszcza psychoterapią.
Opracowano na podstawie artykułu M. Wojnara (w trakcie publikacji).