Teorie społecznego uczenia się wywarły ogromny wpływ na rozwój behawioralno-poznawczych modeli uzależnienia. Do najbardziej znanych teorii społecznego uczenia się należą teorie Dollarda i Millera, Akers`a, Rotter`a oraz A. Bandury.

Zgodnie z ich założeniami:

• Używanie substancji psychoaktywnych przez młodzież jest społecznie wyuczonym zachowaniem;
• Kształtuje się i utrwala na skutek modelowania, czyli obserwacji i naśladowania osób ważnych i atrakcyjnych: rodziców, rówieśników, postaci kultury masowej;
• Sięganiu po substancje psychoaktywne sprzyjają pozytywne oczekiwania dotyczące działania tych środków i własnej skuteczności w radzeniu sobie w różnych sytuacjach.

Zastosowanie w profilaktyce:

• Edukacja rówieśnicza (kształcenie liderów młodzieżowych);
• Rozwijanie umiejętności wychowawczych (treningi dla rodziców);
• Rozpowszechnianie wiedzy;

Zastosowanie w leczeniu i rehabilitacji:

• Społeczność terapeutyczna (modelowanie zachowań);
• Grupy samopomocowe (modelowanie zachowań);
• Rozwijanie umiejętności psychospołecznych (warsztaty).

Modele poznawcze (Ellis, 1973, Beck, 1976) zakładają, że:

• Większość zakłóceń powstaje na podstawie błędnych treści poznawczych i/lub błędnego poznawczego przetwarzania;
• Kluczowe znaczenie ma rozpoznanie i zmiana schematów poznawczych podtrzymujących uzależnienie oraz motywowanie do zmiany zachowania.

Główny sposób postępowania:

1. Identyfikacja i modyfikacja irracjonalnych/nieprzystosowawczych przekonań i myśli

2. Uczenie się nowych wzorów reakcji emocjonalnych i zachowania poprzez:

• Modelowanie,
• Treningi asertywności,
• Treningi umiejętności społecznych,
• Treningi konstruktywnych zachowań,
• Biblioterapię,
• Zadania domowe.

Model poznawczo - behawioralny nawrotu choroby (Marlatt, Gordon)

Założenia:

• Zachowania związane z uzależnieniem od substancji psychoaktywnych to wyuczone niedostosowawcze zachowania ("złe nawyki");
• Stres jest istotnym czynnikiem ryzyka w nadużywaniu substancji psychoaktywnych, uzależnieniu i nawrotach choroby.

W nawrocie najważniejsze procesy to:

• poczucie własnej skuteczności (im niższe tym większe prawdopodobieństwo nawrotu);
• oczekiwania co do pozytywnych efektów używania substancji (im wyższe tym większe prawdopodobieństwo nawrotu);
• wewnętrzna atrybucja przyczyn (przypisywanie sobie trwałych ogólnych cech osobistych uniemożliwiających poradzenie sobie z sytuacją np.: nie mam silnej woli, jestem narkomanem, także zwiększa prawdopodobieństwo kontynuowania zażywania i trwanie w nawrocie).

Treningi zapobiegania nawrotom choroby są zatem ukierunkowane na:

• Wzmocnienie poczucia własnej skuteczności,
• Weryfikację oczekiwań względem używania substancji,
• Zmianę atrybucji przyczyn nawrotu.

Treningi nawrotów choroby powinny stanowić standardową procedurę w procesie leczenia uzależnienia.

Źródło:

Bogusława Bukowska "Psychologiczne mechanizmy uzależnienia – przegląd teorii i modeli".