Nowe przepisy zbliżają polskie prawodawstwo do zasady "leczyć zamiast karać", uznawanej obecnie za najskuteczniejszą drogę przeciwdziałania narkomanii.

Karanie wszystkich przypadków posiadania narkotyków nie przynosiło zakładanych rezultatów w walce z poważną przestępczością, za to co roku sprowadzało na sądy tysiące spraw o posiadanie niewielkich ilości substancji, co stanowiło istotne obciążenie dla samych sądów, jak i dla budżetu państwa.

Poniżej przedstawiamy główne zmiany ustawy:  

Umorzenie w wypadkach małej wagi

Autorzy ustawy wprowadzili nowy artykuł 62a:

Jeżeli przedmiotem czynu, o którym mowa w art. 62 ust. 1 lub 3, są środki odurzające lub substancje psychotropowe w ilości nieznacznej, przeznaczone na własny użytek sprawcy, postępowanie można umorzyć również przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, jeżeli orzeczenie wobec sprawcy kary byłoby niecelowe ze względu na okoliczności popełnienia czynu, a także stopień jego społecznej szkodliwości.

Daje on możliwość umorzenia postępowania przed formalnym wszczęciem, jeśli spełnione są trzy kryteria:

• posiadanie nieznacznej ilości substancji,
• przeznaczenie jej na własny użytek,
• niecelowość orzeczenia kary.

Ze względu na powyższe przesłanki, przepis ten nie będzie dotyczył osób, które posiadały narkotyki w celach komercyjnych.

Leczenie uzależnionych, popełniających przestępstwa związane z narkotykami

W tym zakresie UPN wprowadza kilka instrumentów.

Najważniejsza zmiana dotyczy art. 72. umożliwiającego zawieszenie postępowania w przypadku, gdy sprawca zdecyduje się na podjęcie leczenia. Przepis ten funkcjonował też w starej wersji Ustawy, jednak był praktycznie martwy, ponieważ warunkiem była wcześniejsza niekaralność sprawcy przestępstwa. Tymczasem większość uzależnionych, czy problemowych użytkowników narkotyków weszło wcześniej w konflikt z prawem, a zastosowanie sankcji karnych w ich przypadku okazało się nieskuteczne. W obecnej ustawie ustęp 4. znosi ten warunek:

(…)Zastosowaniu warunkowego umorzenia postępowania nie stoi na przeszkodzie uprzednia karalność sprawcy.

W tym kontekście ważny jest też nowy artykuł 70a, którego ustęp 1. zobowiązuje sąd lub prokuratora do uzyskania informacji nt. charakteru używania substancji przez zatrzymaną osobę, jeśli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że sprawca jest osobą uzależnioną lub używającą szkodliwie substancji psychoaktywnych.

Informacji tych dostarczy certyfikowany specjalista ds. uzależnień, który zostanie wpisany do ewidencji prowadzonej przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii po przesłaniu stosownych dokumentów.

Dodano również artykuł 73a, zezwalający osadzonym w więzieniach na podjęcie leczenia poza zakładem karnym. Na czas terapii możliwe jest uzyskanie przerwy w odbywaniu kary, pod warunkiem, że dana osoba ma zagwarantowane miejsce w placówce leczniczej, a do końca wyroku pozostało jej mniej niż 2 lata.

Monitoring ruchu pacjentów

Bardzo istotne są też regulacje dotyczące monitoringu systemu leczenia uzależnień. Do tej pory nie było bazy danych, która obejmowałaby cały system, co utrudniało ocenę skuteczności programów, jak też analizę ruchu pacjentów.
Nowy artykuł 24b zobowiązuje placówki lecznicze do współpracy z KBPN, a w szczególności do gromadzenia i przekazywania Biuru informacji na temat osób zgłaszających się do leczenia z powodu używania środków odurzających lub substancji psychotropowych.

Zbierane będą dane epidemiologiczne takie jak wzory używania narkotyków obecnie i w przeszłości, problemy zdrowotne związane z narkotykami oraz dane  o sytuacji życiowej pacjentów. Dane będą  analizowane w postaci zagregowanych danych statystycznych. Należy zaznaczyć, że każdy pacjent otrzyma indywidualny unikatowy kod uniemożliwiający  identyfikację danych personalnych.