Termin podwójna diagnoza (podwójne rozpoznanie) odnosi się do grupy pacjentów, u których współwystępują zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych (w tym alkoholu i nikotyny) i poważne zaburzenia psychiczne, np. schizofrenia, zaburzenia afektywne lub lękowe (Sheehan, 1993; Thylstrup i Johansen, 2009). Współwystępowanie dwóch lub więcej zaburzeń może dotyczyć również współistnienia uzależnień od dwóch lub więcej substancji czy częstego występowania zaburzeń somatycznych u osób z uzależnieniem, jednak takich sytuacji klinicznych nie uznajemy za podwójną diagnozę. Pojęcie to rezerwujemy wyłącznie dla występowania uzależnienia u osoby chorej psychicznie. Należy podkreślić, że zaburzenia psychiczne towarzyszące uzależnieniom powinny spełniać całkowicie kryteria klasyfikacji ICD-10 lub DSM-IV. W stawianiu rozpoznania podwójnej diagnozy nie należy brać pod uwagę pojedynczych objawów chorób psychicznych, ale raczej diagnozować pełen zespół psychopatologiczny (Wojnar, M., 2010, nieopublikowane).

Zgodnie z danymi zaprezentowanymi w Raporcie Krajowym 2009 "Sytuacja narkotykowa w Polsce", wydanym przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, na przestrzeni lat 1997-2005 zaobserwowano wzrost odsetka pacjentów z podwójną diagnozą wśród wszystkich osób przyjętych do stacjonarnego lecznictwa psychiatrycznego. W 1997 roku odsetek tych pacjentów wynosił 3,2% a w 2005 roku 7,6%. Po 2005 roku odnotowano zatrzymanie tendencji wzrostowej - w 2007 roku odsetek pacjentów z podwójną diagnozą przyjętych do stacjonarnego lecznictwa psychiatrycznego wyniósł 7,3%. Liczba hospitalizowanych pacjentów z podwójną diagnozą wynosiła w roku 1997 - 171 natomiast w roku 2007 odnotowano już 915 takich przypadków. W stacjonarnych ośrodkach psychiatrycznych w Polsce w 2007 roku największą grupę, bo aż 58%, stanowili pacjenci z rozpoznaniem mieszczącym się w kategorii „inne zaburzenia psychiczne", obejmującą zaburzenia psychotyczne oraz zaburzenia zachowania. Wśród pacjentów przyjętych do lecznictwa stacjonarnego z rozpoznaniem zespołu uzależnienia, największy odsetek zdiagnozowanej współzachorowalności prezentowały osoby uzależnione od halucynogenów (podwójna diagnoza dotyczyła 18,8% przypadków) oraz leków uspokajających i nasennych (podwójna diagnoza dotyczyła 11,1% przypadków). Najmniejszy odsetek podwójnych diagnoz dotyczył uzależnionych od kokainy (wszyscy pacjenci bez podwójnych diagnoz) oraz opiatów (1,6%). Zaburzenia osobowości częściej obserwowano wśród osób uzależnionych od substancji wziewnych (2,9%) oraz u osób uzależnionych od kilku substancji (2,1%). Stany depresyjne czy zaburzenia lękowe w największym stopniu diagnozowano u pacjentów uzależnionych od leków uspakajających i nasennych (odpowiedni 1% i 3,1%). Inne zaburzenia psychiczne najczęściej diagnozowano u pacjentów uzależnionych od halucynogenów, leków, substancji wziewnych, konopi oraz w przypadku mieszanego uzależnienia.

Do placówek ambulatoryjnych (poradnie zdrowia psychicznego, poradnie terapii uzależnienia od alkoholu, poradnie terapii uzależnienia od substancji psychoaktywnych) trafiło w roku 2007 łącznie 2 536 pacjentów z podwójnym rozpoznaniem (Instytut Psychiatrii i Neurologii, 2008). Jednak w większości przypadków placówki leczenia uzależnień nie są przygotowane do leczenia pacjentów z podwójną diagnozą. Pacjenci tacy kierowani są do poradni zdrowia psychicznego, a w przypadku ostrych zaburzeń psychotycznych - do szpitali psychiatrycznych. W roku 2008 w Polsce funkcjonowały 2 oddziały w szpitalach psychiatrycznych oraz 2 ośrodki rehabilitacji dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych, oferujące kompleksowe leczenie, zarówno psychiatryczne jak i uzależnień. Łącznie wymienione placówki dysponowały 69 łóżkami.

Większość stacjonarnych placówek leczenia uzależnień przyjmuje tego typu pacjentów po uprzednim ustabilizowaniu stanu psychicznego w placówce psychiatrycznej.

Zgodnie z danymi zawartymi w informatorze „Narkomania 2009" (stan na dzień 1.04.2010r.) na terenie Polski funkcjonuje obecnie 20 ośrodków stacjonarnych przyjmujących osoby z podwójną diagnozą. Jednak liczba placówek wyspecjalizowanych w leczeniu tego typu zaburzeń jest znacznie niższa. Wśród nich wymienić można:

• Centrum Zdrowia Psychicznego i Leczenia Uzależnień, Oddział Terapii Uzależnionych od Substancji Psychoaktywnych ze Współistniejącymi Zaburzeniami Psychicznymi w Gliwicach, ul. Dębowa 5, tel: 32 270 37 58,
  e-mail: czpilu@mp.pl, http://www.familia.org.pl/
• SP ZOZ Ośrodek Rehabilitacji Uzależnionych „DOREN" im. Berty Trusiewicz w Węgorzewie, tel: 87 427 60 39,
  e-mail: doren@doren.pl, http://www.doren.pl/
• Ośrodek dla Osób Uzależnionych SP ZOZ „Nowy Dworek", Oddział Rehabilitacyjny dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych ze współistniejącymi zaburzeniami w Nowym Dworku, tel: 68 381 10 91,
  e-mail: spzoz@e7.pl, http://www.nowydworek.com/.